18ο Δημοτικό Σχολείο Καλαμάτας

Το τμήμα ΣΤ1 του σχολείου μας, στα πλαίσια των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων και του Ευρωπαϊκού προγράμματος etwinning που εκπονεί φέτος  μαζί με την κ. Νάνσυ και κ. Δώρα, ασχολείται αυτό τον καιρό με την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας.

Η Ελλάδα αλλά και η Μεσσηνία ειδικότερα, είναι τόπος πλούσιος σε στοιχεία που αξίζει να διαφυλάξουμε ακέραια και για τις επόμενες γενιές. Και επειδή διαφυλάσσει κανείς καλύτερα, ό,τι γνωρίζει καλύτερα και αγαπάει βαθύτερα, γι’ αυτό το πρόγραμμά μας μάς έδωσε μια ωραία ευκαιρία να γνωρίσουμε από πιο κοντά στοιχεία της κληρονομιάς μας που ξέραμε λίγο ή ίσως και αγνοούσαμε.

Πρώτη μας στάση ο Μητροπολιτικός Ναός της Υπαπαντής στο ιστορικό κέντρο της πόλης μας. Εκεί μας υποδέχτηκε ο πρεσβύτερος π. Σωτήριος Τζεϊλέας ο οποίος  μας καλωσόρισε και μας μίλησε για την αξία της πίστης στη σύγχρονη, δύσκολη εποχή που ζούμε. Μας μίλησε επίσης για την εικόνα της Παναγίας, την ιστορία του ναού και απάντησε με έναν απλό αλλά βαθιά θεολογικό λόγο σε όλες τις ερωτήσεις των μαθητών. Μετά είδαμε από κοντά το σημείο που βρέθηκε η ιερή εικόνα στον αύλειο χώρο του ναού όπου υπάρχει ένας πέτρινος σταυρός και θυμηθήκαμε όσα μάθαμε στην τάξη σχετικά με το ναό της Υπαπαντής, όπως ότι:

H Iερή Eικόνα της Παναγίας Yπαπανττής βρέθηκε επί τουρκοκρατίας, θαμμένη και μισοκαμένη, με αλλοιωμένα τα πρόσωπα της Θεομήτορος και  του Xριστού, στα ερείπια μικρής Εκκλησίας, κατεστραμμένης από τους Tούρκους (πιθανόν το 1770), που χρησιμοποιούσαν οι κατακτητές ως στάβλο. Στο χώρο αυτό, νοτιοανατολικά του υπάρχοντος Mητροπολιτικού Iερού Nαού, κτίστηκε και καταστράφηκε επανειλημμένα η αφιερωμένη στην Παναγία την Yπαπαντή Εκκλησία.

O σημερινός μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός Nαός, που θεμελιώθηκε στις 25 Iανουαρίου 1860 και εγκαινιάστηκε στις 19 Aυγούστου 1873, έπαθε ζημιές με τους σεισμούς του 1886 και του 1986, οι οποίες αποκαταστάθηκαν,  ενώ απειλήθηκε από πυρκαγιά στις 2 Φεβρουαρίου του 1914. Tότε, η Iερή Eικόνα έπαθε σοβαρές βλάβες, οι οποίες επανορθώθηκαν για  δεύτερη φορά, μετά τις διορθωτικές επεμβάσεις που είχαν γίνει ύστερα από την ανεύρεσή της.

H λιτάνευση της Eικόνας έγινε για πρώτη φορά το 1841, για την αντιμετώπιση κάποιας επιδημίας βαριάς μορφής (πιθανολογείται ότι ήταν πανώλη), που είχε πλήξει την πόλη. Kαθιερώθηκε, όμως, η λιτάνευση να γίνεται κάθε χρόνο, την ημέρα της γιορτής, το έτος 1884.

Δεύτερη στάση της βόλτας μας η Μονή Καλογραιών που βρίσκεται πολύ κοντά στο Μητροπολιτικό Ναό της Υπαπαντής. Ιδρύθηκε το 1796 από τον Καλαματιανό Ιερομόναχο και δάσκαλο Γεράσιμο Παπαδόπουλο και έχει μεγάλη κοινωνική προσφορά στην πόλη της Καλαμάτας.

Η μονή είναι φημισμένη για την ύφανση μεταξωτών σε παλιούς αργαλειούς, μια τέχνη με την οποία ασχολούνται παραδοσιακά οι μοναχές και για το λόγο αυτό έχουν βραβευτεί πολλές φορές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η Μονή ξεχωρίζει για τα μεταξωτά υφαντά κεντητά άμφια, τραπεζομάντιλα, αλλά και το χαρακτηριστικό Καλαματιανό μαντήλι, που έχουν γίνει διάσημα σε όλο τον κόσμο και διατίθενται προς πώληση στο μαγαζάκι της Μονής.

Ξεναγήθηκαμε από την ηγουμένη της μονής αδελφή Θεοδούλη στο χώρο όπου γίνεται η ύφανση, είδαμε από κοντά τους αργαλειούς, τα νήματα, πώς γίνεται όλη η διαδικασία και θαυμάσαμε πόση υπομονή,  επιμονή στη λεπτομέρεια και τέχνη χρειάζονται για να φτιαχτούν όλα όσα παράγει η Μονή στους αργαλειούς της.

Η αδελφή Θεοδούλη μας είπε ότι  η παράδοση του γνήσιου μεταξωτού μαντιλιού κάθε άλλο παρά έχει χαθεί. Διατηρείται από το 1796 που ο γέροντας Γεράσιμος Παπαδόπουλος, ιερομόναχος και διδάσκαλος, την ξεκίνησε. Ο γέροντας, αν και γεννημένος στην Καλαμάτα, καταγόταν από τη Δημητσάνα. Εκεί έμαθε την τέχνη του μεταξιού όταν φοιτούσε στη Μονή Φιλοσόφου. Με την επιστροφή του στην Καλαμάτα άρχισε να ασχολείται με την καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα, μετά και τα χρόνια τα οποία πέρασε εξόριστος στην Κωνσταντινούπολη επί Τουρκοκρατίας.

Από εκεί έφερε και τους μεταξοσκώληκες, που βρήκαν άφθονη τροφή στις μουριές γύρω από το μοναστήρι. Στην παράδοση που ξεκίνησε εκεί γύρω στο 1800, βοήθησαν και οι 5 μοναχές που έφτασαν από την Κωνσταντινούπολη και δίδαξαν στις επόμενες την τέχνη.

Εκτός από τους αργαλειούς που στήθηκαν στο μοναστήρι, ο γέροντας ίδρυσε, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η πλατεία 23ης Μαρτίου, 27 εργαστήρια και έφτασε να εξάγει 3 τόνους μετάξι, αφού όλα τα γύρω σπίτια καλλιεργούσαν το μεταξοσκώληκα και του πήγαιναν τα κουκούλια. Βέβαια, σήμερα, η αδελφή Θεοδούλη μας είπε ότι η πρώτη ύλη δεν παράγεται πλέον εδώ, αλλά έρχεται από το Σουφλί και μετά μπαίνει στους αργαλειούς της μονής.. Και παρόλο που οι παλιοί αργαλειοί δεν έχουν βγει στην αχρηστία, η ύφανση γίνεται και σε ηλεκτρικό αργαλειό για να παράγεται μεγαλύτερη ποσότητα από μαντίλια και τραπεζομάντιλα.

Επόμενη στάση μας το κάστρο της πόλης λίγα μέτρα πιο πέρα από τη Μονή, χτισμένο πάνω σε λόφο με υπέροχη θέα σε όλη την πόλη της Καλαμάτας μέχρι τη θάλασσα.

Κατά την αρχαιότητα στον λόφο αυτό ο μυθολογικός ήρωας Φάρις είχε χτίσει την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης Φαραί.  Κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα πάνω στα αρχαία ερείπια των ανακτόρων της πόλης των Φαρών οι Χριστιανοί έκτισαν μια εκκλησία όπου υπήρχε μια εικόνα της Παναγίας που είχε μαύρα, ωραία, «καλά» μάτια. Ήταν η Παναγιά η «Καλομάτα», που αργότερα έδωσε το όνομά της στην πόλη των Φαρών κι έτσι λέγεται πως πήρε η πόλη μας το όνομά της.

Η πόλη έγινε σημαντική κατά τη Φραγκοκρατία, όταν ο Γοδεφρείδος Βιλλαρδουίνος ανοικοδόμησε το μέχρι τότε μικρό και ερειπωμένο κάστρο, το έκανε κατοικία του και έδρα της Βαρονίας των Καλαμών. Έτσι ξεκίνησε η οικονομική ανάπτυξη της πόλης. Η Καλαμάτα υπήρξε η αγαπημένη πόλη των Βιλεαρδουίνων. Μάλιστα, η πριγκίπισσα Ιζαμπώ, κόρη του Γουλιέλμου Β’ Βιλεαρδουίνου, που αναφέρεται στο διάσημο μυθιστόρημα του Άγγελου Τερζάκη “Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ”, γεννήθηκε και έζησε στο κάστρο αυτό όπως κι ο πατέρας της που λέγεται πως είχε το παρατσούκλι “Καλαμάτας”! Το κάστρο έμεινε στα χέρια της οικογένειας έως το 1322 και ύστερα πέρασε από τα χέρια πολλών αφεντάδων μέχρι το 1410 όταν το κατέλαβαν οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου του Μυστρά. Τον 15ο αιώνα πέρασε στα χέρια των Οθωμανών και την περίοδο 1685 μέχρι το 1715 στους Ενετούς που συντήρησαν τις υπάρχουσες οχυρώσεις και πρόσθεσαν νέες. Είδαμε μάλιστα στην ξενάγησή μας, πάνω από τη θύρα του κάστρου, το εντοιχισμένο ανάγλυφο του Λέοντα του Αγίου Μάρκου, απόδειξη ότι κάποτε πέρασαν από εκεί οι Ενετοί.

Τον 19ο αιώνα περνά σε παρακμή και το 1821 καταλήφθηκε από τους Έλληνες κατά την επανάσταση. Το 1825 το πολιορκεί ο Ιμπραήμ και του προκαλεί μεγάλες καταστροφές.

Η διαμόρφωσή του σε αλσύλλιο συνδέεται με τον πεζογράφο Ζαχαρία Παπαντωνίου, που υπήρξε νομάρχης Μεσσηνίας στις αρχές του 20ου αιώνα.

Το κάστρο ήταν μη επισκέψιμο μετά τον μεγάλο σεισμό της Καλαμάτας το 1986. Τώρα είναι πλέον ξανά ανοικτό στο κοινό και χρησιμοποιείται για διάφορες παραστάσεις, εκδηλώσεις και συναυλίες.

Στη συνέχεια του περιπάτου μας, κατηφορίσαμε μέχρι το ιστορικό εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, το τόσο σημαντικό στην ιστορία της πόλης μας και της Ελλάδας.

Εδώ κηρύχθηκε η έναρξη του επαναστατικού αγώνα στις 23 Μαρτίου 1821. Την ημέρα εκείνη ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Παπαφλέσσας και άλλοι οπλαρχηγοί μπήκαν στην Καλαμάτα ως ελευθερωτές, παρακολούθησαν τη δοξολογία στο εκκλησάκι αυτό και ορκίστηκαν πίστη στον απελευθερωτικό αγώνα. Γι’ αυτό κάθε χρόνο, στις 23 Μαρτίου, τελείται δοξολογία στο ναό των Αγίων Αποστόλων, τρισάγιο στη μνήμη των ηρώων του 1821, κατάθεση στεφάνων και αναπαράσταση της κατάληψης της πόλης.

Οι Άγιοι Απόστολοι δεν είναι ένας ναός αλλά δύο, όπως φαίνεται κι από την ύπαρξη δύο τρούλων.  Οι δύο ναοί κατασκευάστηκαν με χρονολογική απόσταση περίπου πέντε αιώνων. Ο παλιότερος στα τέλη του 11ου με αρχές 12ου αιώνα και μετά, στο τέλος του 17ου με αρχές 18ου αιώνα, προστέθηκε ο δεύτερος ναός για να χωράει περισσότερους πιστούς.

Στο παλιότερο τμήμα των Αγίων Αποστόλων μπορεί κανείς να δει τοιχογραφίες του 16ου και 17ου αιώνα, οι οποίες διασώθηκαν παρά τις μεγάλες ζημιές που υπέστησαν οι Άγιοι Απόστολοι από το σεισμό της Καλαμάτας το 1986. Τότε μάλιστα κατέρρευσε ένα μεγάλο μέρος του ναού και ολόκληρος ο τρούλος, αλλά ο ναός αναστηλώθηκε και πήρε την αρχική του μορφή.

Κάπου εκεί τελείωσε το σεργιάνι μας στο κέντρο της Καλαμάτας και την ιστορία της!

Βέβαια δεν έλειψε στο τέλος και ένα ομαδικό φαγητό και στη συνέχεια ένα δροσερό παγωτό.

Το σίγουρο είναι πως το σεργιάνι μας αυτό  άφησε πολύ όμορφες εντυπώσεις αλλά και πολλές γνώσεις στα παιδιά!